نگاهی گذرا به تاریخ ترجمه در ایران

تبادل فرهنگی با دیگر کشورها و ارتباط بین المللی وابسته به درک صحیح متون نوشتاری و گفتاری به زبان های دیگر است. اگر چه در دهه اخیر توجه عمومی به ترجمه زبان های مختلف بیشتر شده است ولی تاریخ ترجمه در ایران منوط به همین چند سال نمی باشد. ترجمه تخصصی نقش مهمی در پیشرفت صنایع و فناوری ارتباطات دارد. در دنیای امروز بدون اطلاع از دستاوردهای جدید نمی توان جایگاه قابل قبولی در تولید و یا ارتقا مشاغل حرفه ای کسب کرد.

تاریخ ترجمه در ایران

مفهوم ترجمه در جوامع آسیایی با برگردان لغات از زبان مبدا به زبان مقصد تفاوت دارد. تفاوت های فرهنگی در ایران و جوامع اروپایی به حدی است که نمی توان هر متنی را به شکل ترجمه صرف، مورد استفاده قرار داد. این امر در ترجمه ادبیات و کتاب های داستان نمود بیشتری پیدا می کند. ترجمه بومی با حفظ عناصر زبانی و ایجاد برخی مشترکات زبانی راهکاری پسندیده در ترجمه است که مترجمین زبده قادر به انجام آمن هستند.

کشور ایران به دلیل واقع شدن در منطقه ای سوق الجیشی همواره دارای تبادلات فرهنگی ، سیاسی و بازرگانی با دیگر کشورها بوده است. از دوران باستان مترجمین هم زمان برای ارتباطات فرهنگی بین ملل و اقوام در تمدن های مختلف وجود داشته اند. کلیله و دمنه که از هندی به فارسی میانه ترجمه شده، از اولین آثار ترجمه ای در ادبیات است.

اوج ترجمه در ایران را می توان به قرون سه تا ششم نسبت داد. در این دوران کتب بسیاری از زبان یونانی، عربی، سریانی، لاتین، آرامی و چینی به فارسی ترجمه شده اند. اغلب این آثار در زمینه پزشکی، علم نجوم و ستاره شناسی، تاریخ و جغرافیا و فلسفه هستند. سبک ترجمه در آن دوران ساده انگاری و جلب توجه خوانندگان خاص بوده و بیشتر به روان بودن متن توجه شده است. کتاب عربی الحاکمین ویژه چشم پزشکان یکی از همین آثار است و در سال 472 توسط گرگانی به فارسی برگردانده شده است.

اولین کتاب ترجمه شده در ایران

طبق شواهد به دست آمده در دوران حکومت عباس میرزا چاپخانه ها به سبک و سیاق امروزی شروع به کار کردند. تحصیل کردگان کشورهای خارجی اولین مترجمین ایرانی بودند که اغلب در زمینه کتاب داستان فعالیت داشتند. برای مثال میرزا رضا مهندس باشی تبریزی بعد از بازگشت از انگلستان، وارد کار ترجمه شد. در سال 1198 اولین کتاب ها از زبان انگلیسی به فارسی ترجمه شد. پطر کبیر و شارل دوازدهم دو کتاب از ولتر به عنوان نخستین آثار ترجمه شده به سبک و سیاق جدید شناخته می شوند.

تاریخ ترجمه در ایران بعد از دهه 30 دچار تحول شد. گرایش از زبان سانسکریت و هندی به سوی زبان انگلیسی رفت. در این میان ترجمه آثار فرهنگی و ادبی و کتب به نام جهان، به صورت وسیع با استقبال روبرو شد. معروف ترین مترجمین این دوران از جمله پرویز داریوش، ابراهیم گلستان، ابراهیم یونسی، سیمین دانشور، نجف دریابندری، صالح حسینی با ترجمه رمان های انگلیسی و فرانسه، نقش مهمی در تبادل فرهنگی ایرانیان داشته اند.

پس از این دوران صنعت ترجمه در ایران دچار تحول زیادی شد. علاقه مندان به این هنر روز به روز بیشتر شد و حتی بسیاری از دانش آموختگان این رشته وارد حرفه ترجمه شدند. در سال های اخیر شاهد ترجمه ماشینی و غیر حرفه ای هستیم که هرگز قابل قیاس با ترجمه های دوران قبل نمی باشد.