نگاهی دوباره به ترجمه

ترجمه یکی از ارکان اصلی هر زبان در جای خود یکی از اساسی­ترین عوامل فرهنگ و تمدن هر جامعه به شمار می­ رود. ترجمه از مهم­ترین وسایل ارتباط، انتقال و القاء افکار و سازنده ملت ها به یکدیگر است و اکنون که علم در تمام زمینه­ ها به سرعت در حال گسترش و پیشرفت است و دستیابی به تازه ­های علمی در جای­جای جهان صورت می­پذیرد، تنها راه بهره­مندی از این تازه­ها، ترجمه و برگردان این یافته­ های جدید به زبان هر ملت است. از این رو ترجمه لازمه بهبود زندگی اجتماعی، اقتصادی و صنعتی کشورها بوده و از جمله راه­های بهره­گیری از تجارب آنها در زمینه­های مختلف علم و ادب و صنعت و هنر است.

نکته قابل توجه در ترجمه این است که مترجم باید علت، هدف، مخاطب ترجمه، مسایل، ضرورت­ها و ارجحیت­ ها را مدنظر داشته باشد تا با اولویت­بندی هر کدام از آنها و در نظر گرفتن توانایی و دانش خود اقدام به کار نماید.

در حوزه­های علمیه که مهم ­ترین منابع درسی و کمک درسی در زمینه علوم دینی، به زبان غیر فارسی و غالباً عربی است، اهمیت کار ترجمه با وضوح بیشتری به چشم می­خورد و ضرورت ترجمه این متون را برای انتقال مفاهیم و تازه­های علمی جدید در این مراکز دو چندان می­نماید. از آنجا که برخی از طلاب تمایل دارند برای پایان نامه خود متونی را برای ترجمه برگزینند، ضروری است که با شیوه­ های ترجمه و برگردان زبان آشنا بوده و در ضمن الگویی برای مراحل مختلف انتخاب متن و ترجمه آن مطابق با معیارهای حوزه­ علمیه خواهران در دست داشته باشند. از این رو شایسته است شاخصه ­هایی تعیین شود تا متون دینی در قالب شناخته شده­ای ترجمه شوند. چرا که دانستن زبان تنها برای ترجمه کافی نیست و مترجم باید با اصطلاحات یک دانش آشنا باشد(کاری که هنوز در هیچ کجا به طور جدی انجام نشده است).

در این نوشتار برآنیم تا به طور کلی مطالبی را در باب ترجمه و آیین آن به نگارش درآوریم و تا جایی که امکان دارد، رهیافت­ های مورد نظر در این کار را مشخص نمائیم تا راهنما و پاسخگوی سؤالات و نیاز کسانی باشد که در این راه قدم گذاشته و دست به کار ترجمه متون دینی می­شوند.

 از آنجایی که متن ترجمه، اصول، معیارها و شیوه خاص خود را دارد، این راهنما با بهره­گیری از نظرات کارشناسان و منابع موجود تهیه شده است تا ترجمه­ های حوزوی به شیوه­ای یکسان و به صورت ضابطه­ مند ارایه شود. رعایت تمام اصول و معیارهای این راهنما برای طلاب متقاضی ترجمه الزامی است.

ارائه تعریف دقیق و فنی از ترجمه کار ساده­ای نیست. تعاریف متعددی از ترجمه انجام شده که غالباً کلی و نظری است. در کتب متعدد نویسندگان با ارائه تعاریف مختلف از مترجمان گوناگون، سعی کرده­ اند تعریفی جامع و فراگیر از ترجمه ارائه دهند که بعضی از آنها عبارتند از:

* فرآیند جایگزینی عناصر متنی زبان مبدأ (زبانی که از آن ترجمه می­شود) به وسیله عناصر متنی زبان مقصد(زبانی که به آن ترجمه می­شود)  که طی آن مترجم باید سعی کند با این عمل جایگزین ­سازی خود زمینه­ای را فراهم بیاورد که در آن نویسنده اصلی و خواننده متن ترجمه با هم به تعامل و تأثیر متقابل بپردازند.

* برگردان یک واژه، مطلب، متن، مفهوم و یا اندیشه از زبانی به شکل زبان دیگر، به نحوی که حداکثر رسالت و حفاظت محتوای آن موضوع رعایت شود و در عین حال برای خواننده ه­ای که به زبان او برگردانده شده، به بهترین شکل ممکن قابل درک، فهم و بهره­ برداری باشد.