سبک در ترجمه

سبک ترجمه یکی از مباحث مهم در حوزه ترجمه می باشد و سبک های مختلفی برای ترجمه وجود دارد. سبک یا شیوه بیان یک نویسنده نسبت به موضوع مورد نظر وی دارای ویژگی های خاصی است. به طور کلی سبک یک داستان با سبکی که در نگارش مقاله ای علمی ارائه می شود متفاوت است زبانی که برای توصیف علمی به کار می رود، با توصیف ادبی همان رویداد و طبعا توصیفی که از آن رویداد برای کودکان ارائه می شود، تفاوت های بارزی دارد.

یک نویسنده بر اساس دو عامل موضوع و مخاطب، سبک یا شیوه بیان خاصی را برمی گزیند و در طول متن خود رعایت می کند. هر یک از این سبک ها از نظر واژگان، ساختارهای دستوری و کاربردهای معنایی با یکدیگر تفاوت دارند. به عبارت ساده تر، کاربرد واژه ها بدان شکلی که در یک متن ادبی قابل رویت است معمولا جایی در یک مقاله علمی ندارد، زیرا اگر نگوییم نادرست، بهرحال بسیار مضحک است اگر برای نمونه مسئول هواشناسی به هنگام گزارش وضع هوا به جای واژه “آسمان” از “گنبد مینا” استفاده کند و یا دندان پزشکی در مقاله علمی خود به جای استفاده از اصطلاح ” ارتدنسی” عبارت “به زنجیر کشیدن مرواریدهای نشسته در قفای غنچه ­رخ” را به کار برد.

بدین ترتیب می توان گفت سبک بر اساس موضوع و مخاطب دارای گونه های متفاوتی است، که خود می تواند به انواعی فرعی تقسیم پذیر باشد:

1-گونه موضوع مدار

2-گونه مخاطب مدار

از آمیزش این دو گونه اصلی نیز سبک های متنوعی بوجود خواهد آمد. برای نمونه دو متن زیر را با یکدیگر مقایسه می کنیم:

•  توس و گیو را هوس شکار در دل افتاد. پس بازان شکاری را برداشته، تیرو کمان برگرفتند و با سوارانی چند به نخجیرگاه شتافتند. به شادان دلی در پهن دشت تاختند و گوران به کمند گرفتند.
•   توس و گیو هوس کردند که به شکار بروند. پس بازهای شکاری و تیر و کمان خود را برداشتند و با چند سوارکار به سوی شکارگاه حرکت کردند. آن ها با دلی شاد در دشت به تاخت و تاز پرداختند و گورخرها را با کمند می گرفتند.

دو نمونه بالا که صورتی به نثر درآمده از آغاز داستان سیاوش در شاهنامه است، بر اساس موضوع و مخاطب با دو سبک مختلف ارائه شده اند. اگرچه در هر مورد، موضوع دارای ساختار ادبی است، اما برای خواننده مشخص است که گونه دوم مخاطبین کم سن را در نظر گرفته است. بدین ترتیب می توان چنین پنداشت که خواننده با آگاهی های زبانی خود، سبک بکار رفته در متن را تشخیص می دهد و با توجه به ویژگی های متن واکنش مناسب نشان می دهد.

رعایت سبک متن زبان مبدا در ترجمه، یکی از اجبارات مترجم است. این کار مستلزم شناخت گونه خاصی است که در متون مختلف به کار می رود. مترجم بر اساس تجربه خود در شرایطی خاص، ترجمه معنایی را یعنی توجه به آنچه نویسنده می گوید یا ترجمه ارتباطی را یعنی آنچه برای خواننده قابل درک است، بر می گزیند. اما اختیاری در تغییر سبک ندارد. همان طور که نویسنده نباید مقاله علمی را به گونه ادبی یا محاوره ای بیان دارد، مترجم نیز نمی تواند در تغییر سبک متن از خود اختیار نشان دهد، زیرا چنین اختیاری به قربانی کردن سبک متن زبان مبدا خواهد انجامید. این مسئله بویژه در میان مترجمینی که خود نویسنده نیز هستند، فروان به چشم می خورد. اینان سبک نگارش خود را بر متن تحمیل می سازند و حتی گاهی حتی از این مرحله نیز گامی فراتر می نهند و به دلیل آگاهی کامل از موضوع متن زبان مبدا در طی ترجمه آرای نویسنده را نیز دستکاری می کنند. در چنین شرایطی ترجمه بدست آمده، بر اساس نقد علمی ترجمه، برچسب “نادرست” خواهد گرفت.

بدین ترتیب شاید بتوان گفت در میان ترجمه معنایی یعنی ” برگردان نویسنده مدار” و ترجمه ارتباطی یعنی ” برگردان خواننده مدار” گونه دیگری از ترجمه هم به چشم می خورد که می توان عنوان “برگردان مترجم مدار” بر آن نهاد.

برگردان های مترجم مدار به دلیل اطلاعات بیشتری که از سوی مترجم بر متن تحمیل می شود، درک موضوع و آرای نویسنده را مشکلتر می سازد و در برخی از شرایط ممکن است به نامفهومی ترجمه بیانجامد. این مسئله بویژه در ترجمه متون تخصصی و علمی به نهایت خود می رسد. برای نمونه :

My purpose in writing this book has been to provide a relatively self-contained introduction to the most important trends in analytic philosophy

بر آن بوده ام تا در این نوشته، پیشگفتاری کما بیش خود سازمان از شایان ترین روندهای فرزانگی آناکاویک بدست دهم.

I don’t want to criticize myself with the new ideas of mine

وای بر من اگر خواسته باشم با آرای تازه ام خدنگ دشنام را بر قلب خود نشانه روم.

Now an isolated fact is usually said to be explained when its cause has been discovered. And if its cause cannot be ascertained, it is said to be an unexplained fact

معمولا وقتی علت موضوعی برای ما کشف شده باشد، آنوقت آن موضوع را به ما توضیح می دهند. حال اگر نتوانیم این علت را تشخیص دهیم، آنوقت می گوئیم که آن علت را نمی توان توضیح داد.

در نمونه نخست می بینیم که مترجم با کاربرد واژه های فارسی به اصطلاح ناب، پیشگفتار کتابی را آنچنان ترجمه کرده است که دیگر برای خواننده مفهوم نیست. نمونه دوم ترجمه ای ادبی از یک متن ساده انگلیسی است و در نمونه سوم مترجم نه تنها در متن اصلی تغییراتی داده، بلکه متنی فلسفی را برای چاپ در مجوعه کتاب کودکان آماده ساخته است.

مثال های بالا اگرچه نمونه ایی بسیار افراطی بشمار می روند ولی با درجه ای کمتر از این افراطها در بسیاری از برگردان های مترجم مدار به چشم می خورد.

اگر جمله را مطلوب ترین واحد ترجمه بدانیم و نخواهیم ترجمه ای تحت الفطی و یا آزاد از متن زبان مبدا بدست دهیم، رعایت سبک و یا شیوه بیان به انتخاب معادل صحیح واژه ها و ساخت دستوری جمله در زبان مقصد وابسته است. به عبارت ساده تر، از میان چند واژه معادل و چند ساخت دستوری می بایست گونه ای را انتخاب کرد که در مجموع بتواند سبک متن زبان مبدا را در زبان مقصد نشان دهد.